Self-Portrait as Part of the Porcelain Export History 1 (1999−2001) – NI HAIFENG
Porselein kwam aanvankelijk alleen uit Azië. Vanaf de zeventiende eeuw maakten Nederlanders het kostbare goed na in onder andere Delft en Friesland. Tegenwoordig is er meer belangstelling om het dominante narratief vanuit dit Eurocentrische, witte mannelijke perspectief te herzien. In de serie Self-portrait as part of the porcelain export history presenteert Ni Haifeng zichzelf als onderdeel van deze geschiedenis. Hij beschilderde zijn lichaam met patronen van Chinees porselein en teksten om leegtes in de geschreven handelsgeschiedenis gestalte te geven. Zo vestigt Haifeng met dit zelfportret de aandacht op de cyclische bewegingen van mensen, producten en goederen die patronen van kolonialisme en globalisering weerspiegelen.
Power to the models (2020) – Jan Hoek, Bruin Parry
Jan Hoek werkt samen met mensen die doorgaans buiten de normen van de maatschappij vallen en als outsiders vaak ongezien en ongehoord blijven. Zo fotografeerde hij ex-heroïneverslaafde Kim uit Amsterdam, die er altijd van droomde om supermodel te worden. Deze droom is in zekere zin uitgekomen: in het tentoongestelde werk staat ze als model op de cover van het Parool en King Kong magazine. Ook te zien is de samenwerking met kunstenaar Bruin Parry. Hij heeft het syndroom van Down, is regelmatig fotomodel en bovendien groot fan van Michael Jackson. In het universum van Hoek zijn de ‘gewone’ mensen de vreemden en de buitenstaanders de ‘funky heersers van deze planeet’.
Anderen
Enlightenment Dances #1 (2021) – Wafae Ahalouch
Wafae Ahalouch is gefascineerd door (inter)menselijke machtsconflicten die volgen uit tradities en gewoontes. In dit werk vertolkt de danseres als oermens de kracht van het leven. Ze belichaamt hier het vrije denken, want ze staat in contact met haar eigen kracht en levensenergie. De verlichte dans is ook een reflectie op de relatie tussen gender, spiritualiteit en religie. De rol van de vrouw kan enorm verschillen: enerzijds staat ‘moeder natuur’ symbool voor de aardse oerkracht, anderzijds representeert vrouwelijkheid vaak slechte eigenschappen, zoals Eva die de appel eet en daarmee een einde brengt aan een hemels bestaan. ‘De rol die de vrouw mág spelen, wordt door cultuur en nog meer door onze ‘‘verhalen’’ bepaald’, stelt Ahalouch.
My dearest cat Pinkeltje (2004) – TINKEBELL
Katinka Simonse alias Tinkebell maakte in 2004 een einde aan het leven van haar ‘depressieve’ kat Pinkeltje, en maakte van haar vacht een handtas. Onderliggend doel was de acceptatie van de slachting van productiedieren als koeien en varkens ter discussie te stellen. De haatmails en bedreigingen die Tinkebell ontving waren ontelbaar. Ze bundelde die in het boek Dearest Tinkebell, met informatie over de afzenders: ‘Het materiaal is gewoon op internet te vinden. Door het op deze manier in een boek te zetten, krijgt het een heel andere lading’, stelt ze. Tinkebell vindt de vraag ‘hoe ver mag je gaan in de kunst’ onzin. Ze is er met haar werk op gericht om iets te bewerkstelligen bij het publiek, om aan te zetten tot nadenken.
Dearest Tinkebell, 2009. Het boek bevat een deel van de haat- en dreigmail die beeldend kunstenaar Tinkebell in 2004-2008 ontving.
Trophy (2017), Liberation (2019), She-me-her (2014) – AIRICH
De Amsterdamse kunstenaar en fotograaf AiRich maakt uitgesproken en krachtige portretten. Ze wil heersende ideeën over zwarte identiteit en schoonheidsidealen herdefiniëren, en neemt daarbij zelf het heft in handen. In haar portretten is identiteit geen zoektocht, maar een statement. AiRich hanteert de toekomstgerichte stijl van afrofuturisme, die terugkeert in literatuur, film, muziek en mode. AiRich werkt hierin ‘vanuit verbinding met de geschiedenis: verbondenheid met mijn voorouders en bewust van de diasporageschiedenis’.
Mirror Barricade (2016) – ARTUR VAN BALEN
Artur van Balen is kunstenaar bij Tools for Action, een stichting die nieuwe vormen van demonstreren onderzoekt. Protesten, blokkades en marsen behoren tot de standaardinstrumenten van activisten. Tools for Action richt zich op kruisbestuivingen tussen activisme, choreografie en grote, opblaasbare sculpturen. Van Balen ontwikkelde een decentrale demonstratievorm waarbij het collectief als een zwerm vogels beweegt en niemand de baas is. De grote opblaasbare kubussen, Mirror Barricade, worden als zachte blokkering ingezet bij klimaatactivisme.
Soms vraag je me wat ik ben. Met betrekking tot werk, religie, politieke voorkeur, seksualiteit, gender. Mijn antwoord: ik ben een Moeder (2017) – LEENDERT VOOIJCE
Vooijce ontstijgt naar eigen zeggen de in Nederland alom heersende hokjesgeest en ziet vrijdenken als een beweging, een kracht die voorbijgaat aan wat goed of slecht is en eeuwig doorgaat zonder een einddoel te bereiken; de fluïde, menselijke kern. Deze fluïditeit staat door ideeën van wat normaal is onder druk. Vrijdenken gaat voor Vooijce juist in tegen de rigide structuren in de samenleving. Spelenderwijs wordt de realiteit gekanteld, waardoor er ruimte ontstaat voor alternatieven. In dit fotowerk wordt deze alternatieve werkelijkheid gepresenteerd als persoonlijke vertelling.
Circus Andersom (2021) – Martijn Engelbregt
De installatie Circus Andersom gaat over het spanningsveld tussen het verlangen naar zelfstandig denken en de wens om met anderen verbonden te zijn. Angsten spelen hierbij een belangrijke rol. Wat maakt je bang om buiten de groep te vallen? Waar komt eigenlijk de behoefte vandaan om mee te doen met de rest? Wat houdt je tegen om een vrijdenker te zijn?
Vlaggen (2021) – Ni Haifeng
Met dit doolhof van vlaggen presenteert kunstenaar Ni Haifeng een alternatieve geschiedenis. Vlaggen vertegenwoordigen doorgaans nationaliteit, identiteit, ideologie en cultuur en verbeelden zo de geest van saamhorigheid. Maar ze kunnen ook polariseren en uitsluiten. Want wie wordt er gerepresenteerd en wie niet? Ook wanneer we naar de geschiedenis kijken zijn dat belangrijke vragen: Niet iedereen komt aan bod, en veel mensen en gemeenschappen zijn niet in canons opgenomen. Mt de vlaggen van Ni Haifeng wordt de geschiedenis geshuffeld en brengt hij een eerbetoon aan alledaagse verhalen. Letterlijk wordt de vlag gehesen voor de denkers die doorgaans niet in de boeken belanden. Zo kun je opnieuw door de geschiedenis lopen en je eigen route kiezen te midden van onbekende mensen en hun denkbeelden.
Een papieren monument voor de papierlozen (2017) – Domenique Himmelsbach
Domenique Himmelsbach maakte een monument voor mensen die gevlucht zijn uit landen zonder persvrijheid en waar de vrijheid van meningsuiting of religie beperkt is: onzichtbare vrijdenkers die in eigen land niet mogen uitkomen voor wie ze zijn en waar ze voor staan. Met zijn houtgravures geeft hij hen een gezicht. Het kunstproject zet vraagtekens bij de doorgaans intolerante houding ten aanzien van vluchtelingen zonder identiteitspapieren. De portretten worden (illegaal) verspreid en op straat geplakt. Zo herinneren ze voorbijgangers dagelijks aan deze vluchtelingen die vaak ongewild in illegaliteit leven.
Nobody is protected (2008) – Remy Jungerman
Hoe proberen mensen zich verstaanbaar te maken? Nobody is protected toont een spreekgestoelte dat is bekleed met een veelheid aan microfoons die uitmonden in een wirwar van kabels. Maar geen enkele kabel is ingeplugd. Hoe hard men ook roept, men zal niet gehoord worden. Jungerman stelt vraagtekens bij de huidige staat van communicatie in de wereld. Wordt iedereen gehoord? Wie wel, wie niet? Sociale media hebben weliswaar het publieksbereik vergroot, maar zijn volgens hem geen garantie dat men elkaar beter of echt verstaat.
Durf te denken: Spinoza (2011) – Joep Schrijvers
Wanneer is kunst kwetsend? En wie bepaalt dat? Filosoof Joep Schrijvers geeft uitleg over kwetsende kunst en spotprenten. Wat maakt (religieuze) spotprenten kwetsend en aanstootgevend, en wat zei Spinoza over het vrije woord? Schrijvers is initiatiefnemer van het virtueel Museum van Kwetsende Kunst en Censuur. Hij verzamelt artistieke uitingen die in het verre en recente verleden tot maatschappelijke beroering hebben geleid.
Torch (2021) – Job Koelewijn
Torch is een zaklamp gemaakt van kaarsvet, met als merknaam Spinoza. Job Koelewijn verbeeldt Spinoza als verlichter, een lichtbaken in de duisternis. Spinoza’s opvatting dat God en de natuur volledig samenvallen betekende niet alleen een breuk met de Joods-Christelijke traditie, maar ook dat de mens zijn uitzonderlijke positie in de wereld kwijt was. De mens bevindt zich in de natuur en is dus volgens Spinoza onderdeel van die natuur.
Cabinet (Killing in the Name) (2021) – Niek Hendrix
In het werk van Niek Hendrix bespeuren we de menselijke drang om de wereld om zich heen te verkennen en kenbaar te maken door observatie en onderzoek. Die drang kenmerkte ook de wetenschappelijke revolutie van de zeventiende eeuw. Hendrix’ methodiek duidt enerzijds het willen weten, het willen hebben en het meenemen van producten en plant- en diersoorten uit een soort koloniaal exotisme. Anderzijds toont het juist een diepgaande zorg voor de verzamelde objecten, zodat ze behouden blijven voor volgende generaties. Hendrix is gefascineerd door de link tussen het zien en onze eigen werkelijkheid. Wie als vrijdenker wordt gezien hangt dan ook af van de werkelijkheid waarin men op dat moment leeft. Door met kunst net niet de werkelijkheid te tonen, kan de realiteit beter begrepen worden.
Invisible men (2008) – Patricia Kaersenhout
Als kunstenaar, feminist en activist streeft Kaersenhout naar het zichtbaar maken van verborgen verhalen, culturen en tradities en de gevolgen van het kolonialisme voor de Afrikaanse diaspora. De maatschappelijke ‘onzichtbaarheid’ van Zwarte mensen en mensen van kleur neemt daarbij een centrale plaats in. Hun daden en manieren van (vrij)denken zijn veelal niet opgenomen in de algemene geschiedschrijving. Kaersenhout liet zich voor dit werk inspireren door de roman Invisible Man (1952) van Ralph Ellison: ‘I am visible, understand, simply because people refuse to see me’. Het verhaal draait om een Afro-Amerikaanse man die zich terugtrekt uit de witte samenleving, in reactie op zijn maatschappelijke onzichtbaarheid. Kaersenhout ging op zoek naar onzichtbare mannen uit haar eigen leven en verwerkte hun portretten in de pagina’s van een oud biologieboek.
While we were Kings and Queens (2020) – Patricia Kaersenhout
Anton Wilhelmo Amo werd rond 1700 geboren nabij Axim in het huidige Ghana. Op ongeveer vierjarige leeftijd ontvoerde de West-Indische Compagnie hem naar Amsterdam, waarna hij ‘cadeau werd gedaan’ aan Anton Ulrich hertog van Brunswijk-Wolfenbuttel. Amo had wetenschappelijk talent en werd docent filosofie aan de universiteiten van Halle en Jena. Voor zover bekend was hij de eerste persoon uit Afrika die verbonden was aan een Europese universiteit. Amo stelt dat enkel het lichaam pijn kan waarnemen, de geest niet. Omdat de geest losstaat van het lichaam en dus geen pijn kan voelen, is men in staat om tot het uiterste te gaan in het bedenken van manieren om een medemens pijn te doen. Het werk van Kaersenhout is geïnspireerd op dit uitgangspunt.
Forced Love (1994) – Renzo Martens, Irene Kanga
Forced Love verbeeldt de verkrachting van een Pende-vrouw door een Belgische koloniale agent, wat met regelmaat gebeurde bij de rekrutering van dwangarbeiders voor Unilever-plantages in Congo in 1931. Het werk is een eerbetoon aan de slachtoffers van seksueel geweld op de plantages en herinnert aan de voortdurende uitbuiting van de lokale bevolking door multinationals. Dat laatste gebeurt tot op de dag van vandaag. Kanga is verbonden aan de ‘Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise’ (CATPC). Renzo Martens ondersteunde CATPC bij de verkoop van hun werken aan westerse kunstliefhebbers. Met zijn project laat hij zien dat de koloniale ongelijkheid nog niet tot het verleden behoort. Martens benadrukt de belangenverstrengeling van de westerse kunstwereld, die voor een groot deel wordt gefinancierd door soortgelijke multinationals.
Rainbow (2015), Cruising (2019), Cuddle Coven (2019) – Melanie Bonajo
Melanie Bonajo omschrijft zichzelf als digitaal ecofeminist. Ze onderzoekt de veranderende verhouding van de mens tot de natuur, en hoe deze relatie verandert door technologische invloeden. Voor Bonajo zijn natuur, technologie, vrouwelijkheid en mannelijkheid vervlochten, waarmee ze de traditionele splitsing ervan tegenspreekt. In haar fotografie, videowerk, performances en installaties zet Bonajo voornamelijk vrouwelijke figuren centraal en belicht hun (seksuele) kracht, veelal in een natuurlijke omgeving. In haar trilogie Night Soil verkent Bonajo progressieve, soms illegale praktijken die buiten de normen van de maatschappij worden uitgevoerd, waaronder sekswerk en de consumptie van de ayahuasca, een Zuid-Amerikaanse traditionele thee met hallucinerende werking.
Oproerkraaiers (2020) – Sunny Bergman
Hoe komt het dat activisten eerst gezien worden als oproerkraaiers en relschoppers, terwijl hun actiepunten jaren of decennia later vaak gemeengoed worden? Wiens activisme wordt gezien als relschopperij, en wie wordt serieus genomen? In haar recente documentaire Oproerkraaiers onderzoekt Sunny Bergman hedendaagse activisme en de relatie tussen actievoeren en maatschappelijke verandering. Wie zijn deze oproerkraaiers en wat beweegt hen? Sunny Bergman maakte naam als feministische documentairemaker met haar film Beperkt houdbaar (2007), en won nog meer bekendheid met haar anti-zwartepiet activisme in onder andere Zwart als roet (2014) en haar boek en film Wit is ook een kleur (2016).
Ambassade van de Noordzee
De zee en het leven in de zee zijn van zichzelf. Vanuit dit uitgangspunt is in 2018 in Den Haag de Ambassade van de Noordzee opgericht. Ze bundelt onderzoeken van wetenschappers en kunstenaars die een stem geven aan planten, dieren, microben en mensen in en rond de Noordzee. ‘Wij stellen dat er een representatiecrisis in de democratie gaande is: het niet-menselijke leven wordt niet voldoende effectief vertegenwoordigd, net als het leven van toekomstige mensen en niet-mensen’, aldus Harpo ‘t Hart namens de ambassade. Een inspiratiebron en gesprekspartner is filosoof en socioloog Bruno Latour.
– Jeroen Jongeleen
Jeroen Jongeleen maakt ‘vervuild’ taalgebruik en houdingen zichtbaar in de openbare ruimte. Met uitspraken van een website als GeenStijl, waar anonieme ‘reaguurders’ hun grieven delen, wil Jongeleen tonen hoe mensen denken anno nu. Heimelijke overtuigingen maakt hij hiermee openbaar. Jongeleen ziet zichzelf als een chroniqueur, de spuitbus is een stijlmiddel. Tot 1980 waren illegale straatteksten veelal links-activistisch. In het huidige straatbeeld zijn juist veel leuzen vanuit extreemrechtse hoek terug te zien. Jongeleen mist de politieke lading van de activistische straatteksten van de jaren 1980, en pleegt interventies om dit verlies in het straatbeeld zichtbaar te maken: ‘Als ik het mis, dan moet ik het zelf maar doen’.
Vrijdenkers Vervolgd (2021) – Jonas Staal
In 2008 richtten de VVD en PVV de ‘Vrijdenkersruimte’ in het Parlementsgebouw in Den Haag op. Hierin werden kunstwerken getoond die volgens de twee partijen het slachtoffer waren geworden van orthodox-Islamitische censuur en zo de vermeende Islamisering van Nederland blootlegden. De vrijheidsruimte opereerde zodanig als propagandamiddel. Jonas Staal verplaatste deze ruimte in 2011−12 naar het Van Abbemuseum en De Appel en nodigde GroenLinks, D66, de PvdA en SP uit om nieuwe vrijdenkersruimten samen te stellen. Deze maquette is een reconstructie van de oorspronkelijke Vrijdenkersruimte en de aanvullende ruimten. Voor Staal staat de notie van vrijdenken in een problematische, liberale traditie, die een claim legt op Europees universalisme. Hij pleit voor een herdefinitie van vrijheid die berust op collectiviteit, waarbij de eigen vrijheid wederzijds afhankelijk is van de vrijheid van de ander.
Exactitudes: Young Activists (1997), Dread (1998), Ecopunks (2001) – Ari Versluis en Ellie Uyttenbroek
Fotograaf Ari Versluis en styliste Ellie Uyttenbroek uit Rotterdam werken sinds oktober 1994 samen. Gedreven door hun gemeenschappelijke interesse voor de opvallende kledingcodes van uiteenlopende groeperingen in de samenleving, hebben zij de afgelopen 21 jaar in verschillende wereldsteden vele van deze identiteitsgroepen systematisch in beeld gebracht. Versluis & Uyttenbroek noemen hun series Exactitudes, een samentrekking van de woorden exact en attitudes. Aan de kledingcodes denk je te kunnen zien wie de dwarsdenkers, trendsetters en trendvolgers zijn. Maar is dat eigenlijk wel zo? Volgens Versluis en Uyttenbroek betekent vrijdenken: ‘Niet bij voorbaat oordelen, de tijd nemen om onbevangen te observeren om daarna de ontmoeting aan te gaan’.
– Aam Solleveld (2021)
De kunstenaar Aam Solleveld heeft een lijntekening gemaakt. Een raster van zwart tape, van top tot teen langs de wanden en vloeren van de spierwitte ruimtes. Het sterk contrasterende grid beïnvloedt de ervaring van de ruimte, waardoor het een fysieke impact heeft op de kijker. Soms geeft het patroon meer of juist minder ruimte aan de tentoongestelde voorwerpen. Het lijnenspel anticipeert en reageert dus op de verschillenden vrijdenkers en (kunst)objecten die worden getoond. Zodoende is Sollevelds installatie zowel dwingend en begrenzend als flexibel.